Nghịch lý Sale Off: “Săn Sale” hay “Bán tháo” khi thị trường điều chỉnh?

VN Index đang trải qua một đợt điều chỉnh tương đối dài sau một giai đoạn tăng mạnh từ Quý 2 – Quý 3/2025. Cùng với đó là các đợt bán ròng của nhà đầu tư nước ngoài với quy mô hàng nghìn tỷ đồng, khiến tâm lý thị trường có phần thận trọng hơn. Nhưng khi nhìn về quá khứ, đặc biệt là các đợt giảm sâu lịch sử vào tháng 3/2020 hay tháng 5/2022, chúng ta có thể thấy rằng những thời điểm như vậy không hề xa lạ. Và rồi, qua mỗi lần “bão giá”, thị trường đều hồi phục, thậm chí vươn lên những đỉnh cao mới.

Cũng trong một khía cạnh khác của cuộc sống, trong dịp ngày đôi 9/9/2025, người Việt đã dành hơn 12 triệu giờ săn sale trên Shopee Live và Shopee Video với 1,7 tỷ lượt xem và tiết kiệm được hơn 2.000 tỷ đồng chi phí mua sắm. Thật thú vị khi nghĩ rằng có thể cùng một người vừa háo hức “săn sale” mua hàng giảm giá, vừa hoảng loạn “bán tháo” cổ phiếu khi thị trường giảm!

Phải chăng trong đầu tư, nếu chúng ta cũng “săn sale” bằng tư duy như khi mua hàng, câu chuyện có thể sẽ khác?

Góc nhìn từ tâm lý học hành vi

Bạn có bao giờ tự hỏi: Tại sao chúng ta lại hăm hở "săn sale" một chiếc áo giảm 50%, nhưng lại hoảng loạn "bán tháo" cổ phiếu khi nó giảm 5%?

Câu trả lời có thể nằm ở nền tảng của Kinh tế học Hành vi: Lý thuyết Triển vọng - công trình của hai nhà khoa học Daniel Kahneman và Amos Tversky (Kahneman đã đoạt giải Nobel Kinh tế năm 2002 nhờ công trình này). Lý thuyết này khẳng định con người không hành xử theo logic thuần tuý. Ngược lại, chúng ta bị chi phối bởi cảm xúc và nhận thức chủ quan, và theo đó nỗi đau của mất mát luôn lớn hơn gấp đôi so với niềm vui khi đạt được lợi ích.Đây chính là "Thiên kiến né tránh tổn thất" (Loss aversion), và nó tạo ra nghịch lý:

• Khi Mua sắm: Hàng hóa giảm giá (ví dụ: một món đồ chất lượng giảm 50%) được coi là "lợi ích rõ ràng", kích hoạt sự hứng thú và thúc đẩy hành vi săn sale.

• Khi Đầu tư: Lúc thị trường sụt giảm, tổn thất tài chính trừu tượng lại kích hoạt các vùng não bộ tương tự như khi chịu đau đớn thể chất (Nghiên cứu Human Brain Mapping 2022). Phản ứng sinh tồn này khiến nhà đầu tư rơi vào trạng thái "chiến đấu hoặc bỏ chạy," dẫn đến bán tháo tài sản để thoát khỏi cảm giác đau đớn ngắn hạn.

Bài học từ các đợt “sale-off” trên thị trường chứng khoán

Nhìn vào lịch sử thị trường chứng khoán Việt Nam trong 5 năm qua (2020 – 2025), không khó để nhận thấy đây là giai đoạn có nhiều đợt "sale-off" trên thị trường bởi sự tác động của các sự kiện kinh tế, chính trị, dịch bệnh, thay đổi chính sách diễn ra trên phạm vi toàn cầu và tại Việt Nam.

Tuy nhiên, điều đáng chú ý là sau những đợt sụt giảm mạnh, thị trường đều hồi phục lại mốc cũ dù nhanh hay chậm. Tương ứng, quỹ DCDS - quỹ cổ phiếu có lịch sử lâu đời nhất thị trường cũng cho thấy khả năng hồi phục ấn tượng và mức tăng trưởng vượt trội so với VNIndex trong cùng thời điểm. Chỉ trong 9 tháng đầu năm 2025, VN Index đã lần lượt chinh phục toàn bộ các mức đỉnh lịch sử của 4 năm trước kia, DCDS cũng chinh phục các mặt bằng giá mới.

Vậy câu hỏi đặt ra là nếu áp dụng tư duy “săn sale” trong đầu tư chứng chỉ quỹ thì liệu chúng ta có được món hời như khi canh sale ngày đôi hay không?

Lấy ví dụ với quỹ DCDS, chúng ta có thể thấy những góc nhìn thú vị sau:

• Chiến lược mua đều quanh giai đoạn giảm sâu:
  Giả định nhà đầu tư giải ngân đều đặn vào quỹ DCDS với cùng số lượng chứng chỉ quỹ trong suốt giai đoạn tháng 01 - 06/2020, tức là bao gồm cả lúc VN-Index giảm sâu nhất (ngày 24/03/2020, giảm hơn 31% từ đầu năm) và cả giai đoạn thị trường bắt đầu hồi phục, sau đó tiếp tục giữ khoản đầu tư này đến ngày 31/10/2025. Với chiến lược "mua đều quanh đáy" này, khoản đầu tư đạt lợi nhuận lũy kế 207,1%, cao gấp đôi so với VN-Index trong cùng giai đoạn (82,2%).

• Chiến lược mua dần từ đáy lên đỉnh:
  Giả định tương tự, nhà đầu tư giải ngân từ giai đoạn thị trường chạm đáy ngày 24/03/2020, và tiếp tục mua trong suốt giai đoạn thị trường phục hồi đến đỉnh gần nhất ngày 26/11/2021 (VN-Index đạt mốc 1493,03), sau đó nắm giữ khoản đầu tư này đến ngày 31/10/2025. Với chiến lược “mua dần từ đáy lên đỉnh” này, giá trị đầu tư vào DCDS đạt lợi nhuận lũy kế 96% tại ngày 31/10/2025, cao gần gấp đôi mức tăng của VN-Index (46,3%).

Điều này cho thấy, việc đầu tư đều đặn và nắm giữ lâu dài hiệu quả hơn so với cố gắng bắt đáy. Bởi vì dự đoán thời điểm đáy là điều rất khó làm, và bản thân nó cũng mang lại rủi ro lớn nếu dự đoán sai.

Thị trường hiện nay có phù hợp để đầu tư và nắm giữ lâu dài?

Thị trường Việt Nam đang được hỗ trợ bởi những trụ cột quan trọng để tiếp tục hướng đến câu chuyện tăng trưởng tích cực trong năm 2025 và 2026.

   - Bức tranh lợi nhuận doanh nghiệp tốt hơn kỳ vọng. Thống kê gần nhất cho thấy trong 9 tháng 2025, lợi nhuận 80 công ty do DC theo dõi có mức tăng trưởng 22,4%, vượt dự báo của chúng tôi vào thời điểm đầu năm. Cả năm 2025 ước đạt 21.3% và 2026 tiếp tục duy trì ở mức 16.2%.

   - Định giá thị trường hấp dẫn với P/E dự phóng cho năm 2025 chỉ khoảng 12,5-13 lần và 11 lần cho năm 2026. Định giá của Việt Nam vẫn thấp hơn so với các thị trường trong khu vực, dù có tốc độ tăng trưởng lợi nhuận ấn tượng.

   - Với việc nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi, mức định giá của thị trường Việt Nam sẽ có cơ hội tái định giá cao hơn, do dòng vốn lớn từ các quỹ quốc tế đổ vào.

Kết luận

Nghịch lý “sale-off” đã được giải thích bằng lý thuyết Tâm lý học hành vi: nỗi sợ mất mát khiến ta phản ứng mạnh hơn nhiều so với niềm vui khi có được. Nhưng lịch sử đã chứng minh: thị trường giảm không phải thảm họa mà là "Black Friday" của chứng khoán.

Nhân ngày 11/11 – ngày mọi người nói về “săn sales” – có lẽ chúng ta nên thử nhìn lại hành trình đầu tư với góc nhìn khác: khi thị trường "giảm giá", đó là lúc tích lũy, không phải thoát ra. Bởi đôi khi, trong những phiên điều chỉnh, chính là lúc ta đang được trao cơ hội mua tương lai với giá rẻ hơn hôm qua. Những nhà đầu tư thành công không phải người biết lựa chọn thời điểm “timing” bước vào thị trường, mà là người kiên nhẫn ở lại "time in" cùng thị trường đủ lâu và tận dụng mỗi đợt giảm giá như một cơ hội quý giá.